اسکناسی با مارک جناحی

در هشتادمین سالروز تصویب قانون تأسیس دانشگاه تهران، از طرح جدید اسکنانس 5‌هزار تومانی رونمایی شد. اسکناس جدید از نظر طراحی با نمونه‌ای که هم‌اکنون در گردش است، تفاوت‌هایی دارد.
در اسکناس فعلی 5 هزار تومانی یک روی اسکناس تمثال امام خمینی(ره) و روی دیگر نقشه جغرافیایی کشورمان، حدیث نبوی «دانش اگر در ثریا هم باشد مردانی از سرزمین پارس به آن دست خواهند یافت» و نمادی از فناوری هسته‌ای کشورمان که نشانه‌ای از پیشرفت علمی ایران است، به چشم می‌خورد.
با وجود اینکه اسکناس 5 هزار تومانی فعلی عمر طولانی ندارد اما دولت به بهانه جشن سالروز ایجاد دانشگاه تهران، اسکناس جدیدی را رونمایی کرد با این تفاوت که یک روی این اسکناس جدید به کل با نمونه رایج فعلی متفاوت است.
زمانی که شاه اسماعیل صفوی اولین پادشاه سلسله صفویه با رسمی‌کردن مذهب تشیع اقدام به ضرب سکه کرد، برای نشان دادن نوع تفکر سیاسی و دینی حکومت نوپای صفوی روی سکه نوشت: لااله‌الاالله، محمد رسول‌الله و علی ولی‌الله و خود را «بنده شاه ولایت» نامید. پول رایج حاوی افکار، عقاید و آرمان‌های حکومت است.
در تمامی مسکوکات و اسکناس‌هایی که بعد از انقلاب اسلامی منتشر شده‌اند نیز شاخصه‌های انقلابی، مذهبی و ملی به خوبی دیده می‌شود؛ از تصاویر تظاهرات دوران انقلاب و نماز جماعت با حضور مذاهب اسلامی گرفته تا سازندگی کشور، بناهای عظیم با معماری ایرانی- اسلامی، کوه دماوند و نماد‌های علمی و فناوری که همگی از بخشی از امیال و اهداف حکومت و دولت خبر می‌دهند.
حال دولت جدید نیز براساس امیال خود دست به تغییراتی در اسکناس 5 هزار تومانی زده است که در دولت سابق منتشر شده است. این تغییرات می‌تواند تفاوت‌های نظری دو دولت را نیز به نمایش بگذارد.
سردر 50 تومانی
اولین چیزی که در طراحی جدید 5 هزار تومانی به چشم می‌خورد استفاده تکراری از یک نماد است.بخشی از سردر دانشگاه تهران که مدت‌ها است روی اسکناس‌های 50 تومانی نقش بسته، برای استفاده در اسکناس جدید مورد استفاده قرار گرفته است، در صورتی که همه آن را با اسکناس 50 تومانی می‌شناسند و بخشی از هویت اسکناس زیبای 50 تومانی همین سردر دانشگاه تهران است که نشانه‌ای از آموزش عالی در کشورمان به‌شمار می‌رود.
گفته می‌شود اسکناس‌ها نمادی از نوع تفکر دولت‌ها است. 30 سال پیش که اسکناس 50 تومانی جدید طراحی شد روی آن سردر دانشگاه تهران برای نشان دادن عزم ایران برای توسعه دانش نقش بست، ما به دلیل شرایط جنگ تحمیلی از نظر تولید علم، شرایط چندان مطلوبی نداشتیم. اما اکنون بعد از سه دهه کشور به حدی از توسعه علم رسیده که باید محصولات آن دوران توسعه علمی را مشاهده کنیم.
همان‌طور که در اسکناس‌های فعلی نماد توسعه هسته‌ای به عنوان شاخصه پیشرفت فناوری دیده می‌شوند، بازگشت به دوران آموزش نوعی عقبگرد به شمار می‌رود. جالب اینجاست که حذف نماد فناوری هسته‌ای از روی اسکناس‌ها در گرماگرم مذاکرات هسته‌ای این شبهه را به وجود آورده که دولت در حال آماده کردن افکار عمومی برای هرگونه نتیجه‌ای است که قرار است از این مذاکرات بیرون بیاید.
5 هزار تومانی نشنال جئوگرافی
مؤسسه نشنال جئوگرافی در امریکا نقشه‌های جغرافیایی را منتشر کرد که در آن نام «خلیج فارس» با تحریفی آشکار به «خلیج ع ر ب ی» تبدیل شده بود. این اقدام فضاحت‌بار با واکنش ملی ایرانیان منجر به عقب‌نشینی مؤسسه امریکایی شد. در این چند ساله نیز همه تحرکات اعراب برای مصادره «خلیج‌فارس» واکنش‌های مشابهی به همراه داشته است.
در اسکناس 5 هزار تومانی فعلی نقشه جغرافیایی کشورمان نمادی از اتحاد، انسجام ملی و تمامیت ارضی است، منتشر شده و نام «خلیج فارس» به صورت لاتین«Persian gulf» در نقشه دیده می‌شد هم پاسخی بود به همه فضاسازی‌هایی که برخی از همسایگان برای تغییر نام خلیج فارس در سر داشتند. اما در اسکناس جدید نقشه ایران و نام «خلیج فارس» حذف شده است؛ کاری که نشنال جئوگرافی می‌خواست و نشد، این‌بار توسط دولت ایران انجام شد!
حدیث پیامبر(ص) هم حذف شد!
حدیث نبوی که نشانه علاقه پیامبر اسلام(ص) به سرزمین ایران و مهر تأییدی بر توانمندی‌های علمی مردان این سرزمین است، زینت‌بخش اسکناس 5 هزار تومانی است که در طرح جدید اسکناس که از سال آینده به جریان خواهد افتاد، حذف شده است! حدف این حدیث زیبا و عمیق به چه بهانه‌ای انجام شده است؟! به جای این حدیث بیت مشهوری از فردوسی انتخاب شده، بیت معروف «‌توانا بود هر که دانا بود/ ز دانش دل پیر برنا بود» و ترجمه لاتین آن روی اسکناس دیده می‌شود. این شعر زیبا می‌توانست به جای حدیث نبوی، در یک اسکناس یا چک پول دیگر منتشر شود.
استفاده از رنگ بنفش که در زمان انتخابات ریاست جمهوری، رنگ انتخاباتی دکتر روحانی به‌شمار می‌رفت نیز از جمله شبهات دیگری است که دولت می‌خواهد هنوز رنگ تبلیغاتی خود را زنده نگه دارد تا در انتخابات آتی نیز از آن استفاده کند. حضور تصویری با رنگ بنفش روی اسکناسی با رنگ غالب زرد و نارنجی نه‌تنها چشم‌نواز نیست بلکه زننده، نچسب و زائد است.
حفظ ارزش؛ اولویتی فراموش شده
طهماسب مظاهری، رئیس اسبق بانک مرکزی درباره اسکناس جدید اظهارنظر جالبی کرده است. مظاهری می‌گوید: توصیه من به دولت این است که به جای تغییر شکل، قیافه و رنگ اسکناس، ارزش آن را حفظ کند، چراکه این تغییرات سودی جز هزینه‌های اضافی بر نظام پولی بانکی ندارد.
طراحی اسکناس یک هزینه جدا و حکاکی و نقش و نگاری که روی فولاد زده می‌شود، هزینه‌ای مجزا دارد، ضمن اینکه رعایت نکات امنیتی و چاپ آن نیز شامل هزینه‌هایی می‌شود که به نظر صرف این هزینه‌ها بیهوده است و سودی ندارد.
طهماسبی این را هم افزوده است که این امکان وجود دارد تشابه شکل و شمایل اسکناس 5 هزار تومانی با اسکناس 500 تومانی به عنوان توجیه این تغییر شکل مطرح شود. اما اگر این دلیل برای تغییر شکل اسکناس‌ها مطرح باشد، باید گفت که مردم به قدری سواد دارند که این دو نوع اسکناس را از یکدیگر تمییز دهند.
انتشار اسکناس جدید شاید نه یک التزام بلکه یک استراتژی از سوی دولت باشد؛ استراتژی‌ای که در آن نقشه ایران و آثار فناوری به کلی حذف شده و جای خود را به دانشگاهی می‌دهد که به رنگ تبلیغات دولت درآمده و نقش تأییدکننده دولت را دارد. فارغ از اینکه دانشگاه ذاتاً منتقد دولت‌هاست و دولت حتی با تغییر رنگ دانشگاه نمی‌تواند اصل آن را تحت‌تأثیر قرار دهد.

منبع : سایت افسران